Ελευθερία ή Ελευθεριότητα;

Ελευθερία. Μια λέξη με τεράστιο ειδικό βάρος, με ειδική σημασία και νοήματα για τον καθένα. Όμως, όταν λέμε «ελευθερία» τι εννοούμε; Από τι ζητάμε ν’ απελευθερωθούμε;

Η πραγματική ελευθερία προϋποθέτει απολύτρωση από τους φόβους μας, με κυρίαρχο αυτόν του φόβου του Θανάτου. Δίχως αυτήν την απολύτρωση, δεν καθιστάμεθα πραγματικά ελεύθεροι αλλά έχουμε επίφαση ελευθερίας, μία ψευδαίσθηση που μας νανουρίζει γλυκά. Κι όταν έτσι φοβόμαστε, επιτρέπουμε σε αλλότρια κέντρα να καθορίζουν γλυκά τις ζωές μας και να συντείνουν στην εξωτερική κι εσωτερική μας διαίρεση, σ’ έναν διχασμό που διαποτίζει κάθε έκφανση του βίου μας. Η οικουμενικότητα – αναγκαιότητα των γεμάτων προκλήσεις καιρών – δεν επέρχεται ποτέ, διότι οι άνθρωποι – μέσα στον αβυσσαλέο φόβο τους – ψάχνουν πάντοτε κάποιον ή κάτι να του φορτώσουν τα δεινά τους και να ησυχάσουν… Νομίζοντας έτσι ότι έχουν τις απαντήσεις, ότι ελέγχουν κάπως το χαοτικό της πραγματικότητας, κι επομένως τίποτε κακό δεν θα συμβεί πια.

Όμως, τα ατομικά και τα συλλογικά δεινά κάπως έτσι αρχίζουν. Ας γίνει αντιληπτό λοιπόν ότι ελευθερία δεν σημαίνει να απελευθερωθούμε από τους νόμους, τους εξωτερικούς δυνάστες, τη βούληση του άλλου. Η ελευθερία δεν είναι ελευθεριότητα ούτε ασυδοσία, δεν είναι εθελοτυφλία ούτε παραγνώριση των κινδύνων. Η ικανότητα για ελευθερία εκπορεύεται από την ικανότητά μας για ουσιαστική αυτονομία, για την ικανότητα του όντος να θέτει ο ίδιος τους νόμους και να υπακούει σ’ αυτούς. Δεν προϋποθέτει την ανυπαρξία νόμων ή την συνεχή ανυπακοή, γιατί τούτο δείχνει όντα που δεν αποδέχονται ποτέ τον «ευνουχισμό» κι έχουν παραμείνει σ’ ένα παιδικό στάδιο όπου «προστατεύουν» τον εαυτό μ’ έναν ανεπίγνωστο ατομισμό όπου σημασία έχει απλώς να μην μας τεθεί όριο από κανέναν άλλον, δίχως ποτέ να θέτουν το ερώτημα εάν θα έπρεπε το όριο να το θέσουν αυτονόμως οι ίδιοι.

Ψευδαίσθηση Ελευθερίας #1 του Guy Ghazanchyan (Αμερικανός καλλιτέχνης) Μπρούτζινο γλυπτό, διαστ. (37x74 x30)εκ.

Καταργείται ο άλλος άνθρωπος, καταργείται η κοινωνία, καταργούνται οι συλλογικές ανάγκες κι ενδύονται – δυστυχώς – την επίφαση της ελευθερίας. Σ’ αυτήν την κατάσταση, υπάρχουν πάντοτε αντίπαλοι, εχθροί και ποτέ συνεργάτες και συνοδοιπόροι. Καθένας είναι μία μονάδα μοναχή στην άβυσσο του κόσμου που έτσι – δίχως να το συνειδητοποιεί – επιτρέπει σε άλλες δυνάμεις, όχι και τόσο καλών προθέσεων, να ποδηγετούν τη βούλησή του κι αυτός ούτε που το αντιλαμβάνεται. Ένα αέναο «διαίρει και βασίλευε». Η οικουμενικότητα, η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, πάνε περίπατο.

Είναι πράγματι απαραίτητη η ατομικότητα, η μονάδα για να υπάρξει σύνολο. Όμως κι η μονάδα θα πρέπει να θυμάται ότι ολομόναχη, χωρίς το διευκολυντικό της περιβάλλον, δίχως την κοινωνία, χάνει κάθε νόημα υπάρξεως και οδηγείται σε αφανισμό. Κανείς δεν ζει μόνος του.

Ας συμπεριλάβουμε λοιπόν και τον έτερο στην ελευθερία μας. Είναι αλαζονεία να παραγνωρίζουμε το εκάστοτε συλλογικό επίπεδο και να θεωρούμε ότι όλοι θα πρέπει μονομιάς να αρθούν στο δικό μας ύψος. Από μια τέτοια θεώρηση λείπει ο σεβασμός, η αποδοχή της ενυπάρχουσας διαφορετικότητας, τα κρεββάτια του Προκρούστη δίνουν και παίρνουν, κι αυταπάτες μας μας κυβερνούν. Ουδείς δεν είναι ελεύθερος ευρισκόμενος στην σαγήνη του άκρατου ατομισμού. Απλά δεν το βλέπει.

Οφείλουμε να στοχασθούμε βαθιά τι απειλεί την ελευθερία μας κι αν ίσως κι εμείς – μέσα σε ψυχολογικούς αυτοματισμούς – επιδεικνύουμε ολοκληρωτικές συμπεριφορές και θεωρήσεις όπως ακριβώς αυτές στις οποίες αντιστεκόμαστε. Ας μην είμαστε ελεύθεροι όπου μας βολεύει, αλλά όπου ωφελεί την ανθρωπότητα συλλογικά.

Κι ας θυμηθούμε ότι μέσα στο πνεύμα ακριβώς αυτής της λογικής, ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο.

Ευαγγελία Πολίτη

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας