1922-2022: Ένας αιώνας από την Μικρασιατική καταστροφή
Μικρασιατική Καταστροφή ονομάζεται ουσιαστικά η τελευταία φάση της επονομαζόμενης Μικρασιατικής εκστρατείας, δηλαδή του ελληνοτουρκικού πολέμου που διήρκεσε από το 1918 έως και το 1922.
Από το Μάιο του 1919 τα ελληνικά στρατεύματα είχαν στρατοπεδεύσει στη Σμύρνη, η οποία ήταν υπό την προσωρινή προστασία της ελληνικής κυβέρνησης, σύμφωνα με όσα συμφωνήθηκαν στη συνθήκη των Σεβρών.
Το καλοκαίρι του 1919 οι οθωμανικές αρχές είχαν εγκαταλείψει σε μεγάλο βαθμό την αυτοκρατορία τους η οποία ήδη είχε αρχίσει να διαλύεται. Παρόλα αυτά η ιδέα της εισβολής ενός ξένου στρατού στη χώρα τους και η κατοχή μιας τόσο σημαντικής περιοχής της χώρας τους όπως η Σμύρνη και τα μικρασιατικά παράλια, δεν τους ήταν ευχάριστη. Έτσι ξεκίνησε να γεννάται το νέο κίνημα του τουρκικού εθνικισμού με ηγέτη τον Μουσταφά Κεμάλ.
Παράλληλα το 1921, οι μεγάλες δυνάμεις άρχισαν να αποσύρουν την υποστήριξη τους προς την Ελλάδα, με αποτέλεσμα το Μάρτιο του 1921 η Ελλάδα να αναγκαστεί για να διατηρήσει το προτεκτοράτο της Σμύρνης να ξεκινήσει μια μεγάλη επίθεση ενάντια του τουρκικού στρατού που τελικά την οδήγησε στην ενδοχώρα της Ανατολίας με ολέθριες συνέπειες.
Οι ελληνικές δυνάμεις ακολούθησαν τις εθνικιστικές τουρκικές δυνάμεις που υποχωρούσαν προς την ενδοχώρα της Ανατολίας, με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν υπερβολικά, οδηγώντας σε ευνοϊκότερες συνθήκες για τον τουρκικό στρατό. Στα τέλη του Αυγούστου του 1922 ο Κεμάλ έκρινε ότι η ελληνική θέση δεν είχε πλέον υποστήριξη και ξεκίνησε την προσεκτικά σχεδιασμένη αντεπίθεση του. Πολλά τμήματα του ελληνικού στρατού κατατροπωθήκαν και ξεκίνησε η οπισθοχώρηση προς τη Σμύρνη με τις τουρκικές δυνάμεις να τους καταδιώκουν.
Δέκα χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες μαζί με πλήθη αμάχων κατευθύνονταν έντρομοι προς τη Σμύρνη για να σωθούν. Η Σμύρνη ήταν πλέον απροστάτευτη από τους Τούρκους. Οι ξένοι υπήκοοι και διπλωμάτες αποχώρησαν πρώτοι με βοήθεια των Μεγάλων Δυνάμεων.
Η είσοδος των Τούρκων στη Σμύρνη
«Η Σμύρνη κυριολεκτικά αφανίστηκε από μια γιγαντιαία φωτιά, χωρίς υπερβολή το σημερινό ολοκαύτωμα είναι μία από τις μεγαλύτερες πυρκαγιές στην ιστορία του κόσμου».
(Γκάιλς Μίλτον, Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922 - Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού Ελληνισμού)
Η κραυγή "Έρχονται οι Τούρκοι" ηχούσε σε ολόκληρη τη Σμύρνη το πρωινό της 9ης Σεπτεμβρίου 1922. Πρώτο κατεύθασε το ιππικό και το ίδιο βράδυ ξεκίνησαν οι σφαγές, πρώτα στην αρμενική συνοικία και στη συνέχεια στις άλλες. Τη νύχτα της 13ης Σεπτεμβρίου η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες. Πλήθη στην προκυμαία ήλπιζαν σε μια βοήθεια από τα αγκυροβολημένα πλοία των μεγάλων δυνάμεων, η οποία δεν κατέφθασε ποτέ.
Οι μαρτυρίες μιλούν για τραγικά γεγονότα και σφαγές. Οι Τούρκοι δεν έδειχναν έλεος σε κανέναν. Όποιον άντρα ή αγόρι έπιαναν τον συλλάμβαναν και τον καταδίκαζαν στα λεγόμενα "Τάγματα Εργασίας". Ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά, με ελάχιστα υπάρχοντα μαζί τους, προσπαθούσαν να διαφύγουν με ότι πλεούμενο υπήρχε διαθέσιμο.
Η προσφυγιά
Συνολικά η μικρασιατική εκστρατεία είχε ως αποτέλεσμα 25.000 νεκρούς και πολλούς τραυματίες στρατιώτες από ελληνικής πλευράς. Οι απώλειες αμάχων υπολογίζονται να ήταν πάνω από 600.000. Αν και η γενικευμένη εκδίωξη μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού των ενδοτέρων της Μ. Ασίας είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα (1914), τελικά το 1922 πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Μικρά Ασία και να καταφύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.
Οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας κατέφυγαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όμως η Αττική δέχτηκε τον μεγαλύτερο όγκο. Η Νέα Μάκρη υπήρξε το λιμάνι υποδοχής ενός μικρού μέρους του μεγάλου προσφυγικού κύματος που συντάραξε τη νεότερη ελληνική ιστορία κατά τα έτη 1922 – 23. Ιδρύθηκε το 1924, όταν κατέφθασαν οι πρώτοι κάτοικοί της, πρόσφυγες από τα παράλια της Λυκίας της Μικράς Ασίας από τις ιωνικές κωμοπόλεις Μάκρη και Λιβίσι.
Κατερίνα Ζυγουράκη
Πηγές: Thomasn W. Gallant, "Νεότερη Ελλάδα. Από το Πόλεμο της Ανεξαρτησίας μέχρι τις μέρες μας", Εκδόσεις Πεδίο.
pemptousia.gr // marathon.gr // in.gr // levantineheritage.com // news247.gr
Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.