Αρχαίος Μαραθώνας: Η αινιγματική τοπογραφία της ιστορικής μάχης.

Ο Μαραθώνας σαν μέρος έχει ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό με την μάχη του 490 π.χ. και την νίκη των Αθηναίων έναντι των Περσών*. Αυτό που έχει μεγάλο ενδιαφέρον όμως είναι πως ενώ η μάχη του Μαραθώνα θεωρείται ένα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας για την πορεία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, η ακριβής τοποθεσία του αρχαίου Μαραθώνα στον οποίο διαδραματίστηκε η μάχη, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με βάση τα αρχαιολογικά τεκμήρια.

Η αρχαία Τετράπολις - Μαραθώνας, Προβάλινθος, Οινόη, Τρικόρυνθος

Ο αρχαίος Μαραθώνας είναι ένας από τους τέσσερις δήμους της Τετραπόλεως. Οι άλλοι τρεις δήμοι ήταν η Προβάλινθος, η Οινόη και η Τρικόρυνθος. Τα όρια και οι θέσεις των τεσσάρων δήμων συχνά συγχέονται και ταυτίζεται όλη η Τετράπολις με τον Μαραθώνα. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην βιβλιογραφία που έχουμε για την μάχη του Μαραθώνα, η οποία δεν περιέχει τοπογραφικές αναφορές. Αυτό σημαίνει ότι για να εντοπίσουμε την τοποθεσία των τεσσάρων δήμων και άρα τον προσδιορισμό του τόπου της μάχης, βασιζόμαστε στα αρχαιολογικά ευρήματα καθώς και στην μελέτη της στρατηγικής του Μιλτιάδη.

Ο τύμβος των Μαραθωνομάχων | Drone Φωτ.: Χρήστος Μαλέτσικας

Οι αρχαιολόγοι και οι ανακαλύψεις

Αρχικά ο Leake, o πρώτος αρχαιολόγος ο οποίος έκανε επίσημες έρευνες στην περιοχή πριν από 180 χρόνια, τοποθέτησε τους τέσσερις αρχαίους δήμους στην παραλιακή πεδιάδα του σημερινού Μαραθώνα με την εξής σειρά: τον Προβάλινθο κάτω από το Αγριλίκι, το Μαραθώνα στον Βρανά, την Τρικόρυνθο στο Κάτω Σούλι και την Οινόη στην Νενοή. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τον Σλήμαν το 1884, από τον Στάη το 1890 και από τον Σωτηριάδη το 1920. Οι ανασκαφές έδωσαν πολλά στοιχεία σχετικά με τις προϊστορικές εγκαταστάσεις του τόπου, καθώς και με ότι είχε σχέση με τον Ηρώδη τον Αττικό. Παρόλα αυτά δεν προέκυψαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα της κλασικής περιόδου, πόσο μάλλον ένα κλασικό μνημείο στην αρχική του θέση, το οποίο να βοηθήσει την ταυτοποίηση της τοποθεσίας της μάχης με ακρίβεια.

Σπήλαιο του Πάνα, Οινόη, Μικρή Αττική Topo Guide.gr

Οι περισσότεροι μελετητές μέχρι πρόσφατα συνέχισαν να εντοπίζουν αρχαίο Μαραθώνα στην παράλια πεδιάδα και συγκεκριμένα στην πεδιάδα του Σωρού, κοντά στο Πλάσι. Πρόσφατα όμως οι έρευνες αναθεώρησαν την θέση της Τεταρτοπόλεως και επέκτειναν τα όρια της από την πεδιάδα για να περιλάβει όλα τα υψώματα από την θάλασσα του Μαραθώνα μέχρι το Πεντελικό (Διόνυσο- Σταμάτα) και από το Πυργάρι (Νταού) μέχρι το Χιλοπόταμο (Βαρνάβα). Η νέα αυτή θεωρία βασίζεται στην ανακάλυψη της επιγραφής του Ημερολογίου θυσιών με επικεφαλής τον Δήμαρχο των Μαραθωνίων, η οποία βρέθηκε στην Αγία Παρασκευή στην Σταμάτα.

Η τοποθέτηση του Μαραθώνα στην Σταμάτα υποστηρίζεται επιπλέον από την ανακάλυψη κλασικών αρχαιοτήτων στην περιοχή οι οποίες προηγουμένως αγνοήθηκαν ενώ συμφωνεί περισσότερο και με την φυσική περιγραφή του Μαραθώνα τον οποίο έχουμε από τον Ηρόδοτο: Βαθύδεντρος, Ελαείης. Η στρατηγική του Μιλιτιάδη επίσης καθιστά πιο πιθανή την θέση του Μαραθώνα στα υψώματα της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία στην Σταμάτα, το οποίο μετακινεί την τοποθεσία της μάχης στο στενό της Αυλώνας.

Η έρευνα για την τοποθεσία του Μαραθώνα, αποτελεί ένα μόνο δείγμα της πορείας της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα και των δυσκολιών που συναντούν οι αρχαιολόγοι να ταιριάξουν τα αρχαιολογικά ευρήματα με την ιστορική βιβλιογραφία.

Σοφία Μπερουκλή

Αρχαιολόγος

*Εμπνευσμένο από τις νεές μελέτες που ήρθαν στο φως με αφορμή τον Τιμητικό Τόμο προς τιμήν του καθηγητη Γεώργιου Κορρέ

Πηγές:

1. Π. Θέμελης, Αρχαιολογικό Δελτίο, Τόμος 29, Μαραθών: τα πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα σε σχέση με την μάχη.

2. Κωσταντίνος Φώτιου, Τιμητικός Τόμος για τον Γεώργιο Στυλ. Κορρέ, Ο Κλασικός Μαραθώνας