Γνώθι σαυτόν
Έγινε ενημέρωση: 15 Απρ 2021
Παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας σήμερα και τούτη εδώ η στήλη – εκ της ίδιας της της φύσης – θα ήταν αδύνατον να μην αναφερθεί στο θέμα. Στην προσπάθεια να προσεγγισθεί κάπως το ζήτημα και να διατυπωθεί σ’ένα κείμενο, τίποτε δεν θα μπορούσε να συνοψίσει καλύτερα την ουσία του από το γνώριμο ρητό «Γνώθι σαυτόν».
Αξίζει να θυμηθούμε ότι το εν λόγω ρητό ήταν χαραγμένο στην είσοδο του μαντείου των Δελφών, ως υπενθύμιση στον επισκέπτη να αποκτήσει επίγνωση του εαυτού του, προτού αναζητήσει τον «χρησμό» του βίου του.
Υπέθεσα ότι γνωρίζω τον εαυτό μου...
Εντούτοις, πόσοι από εμάς πράγματι λαμβάνουμε σοβαρά υπ’όψη μας τούτη την προτροπή; Μήπως, δίχως την παραμικρή αμφιβολία, θεωρούμε πως γνωρίζουμε καλά τον εαυτό μας, κι επομένως δεν θα μας ήταν χρήσιμη μια τέτοια διαδικασία; Κάπως σαν τον Ευθύδημο, που απαντά στον Σωκράτη: «Διότι δεν είμαι τόσο ανώριμος και άξεστος που να μην ξέρω ποιος είμαι. Υπέθεσα ότι γνωρίζω τον εαυτό μου. Θέλω να πω, είναι δυνατόν να μην τον γνωρίζω;» («Απομνημονεύματα» του Ξενοφώντα, βιβλίο Δ’).
Όμως, όπως κι ο Σωκράτης ρωτά τον Ευθύδημο, μήπως αυτό που γνωρίζουμε είναι μόνον το όνομα του εαυτού μας, δηλαδή τα εξωτερικά μας χαρακτηριστικά, ενώ αγνοούμε τις πραγματικές μας δυνατότητες και τις ψυχικές μας ποιότητες; Μήπως τελικά δεν έχουμε επίγνωση του ποιοι πραγματικά είμαστε και όχι ποιοι νομίζουμε ή θέλουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε;
Νους υγιής εν σώματι υγιεί
Οι φιλοσοφούντες αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν κι ένα άλλο ρητό: «Νους υγιής εν σώματι υγιεί». Κατά την κοινή αντίληψη, τούτο σημαίνει πως θα πρέπει να φροντίζουμε την υγεία του σώματός μας κι έτσι θα διασφαλίζουμε και την πνευματική μας υγεία. Άραγε, μήπως μας διαφεύγει το πλήρες νόημα; Μήπως, αντί να είναι μία επαγωγική σκέψη, είναι απλώς μια λιτή δήλωση: Υγιές πνεύμα μέσα σ’ένα υγιές σώμα. Μέσα στην παραμορφωτική αντιστροφή του σύγχρονου κόσμου, μήπως μας διαφεύγει ότι ένα υγιές πνεύμα, ένας διαυγής νους, μια καθαρή ψυχική επαφή είναι αυτή που διασφαλίζει την υγεία του σώματος; Άλλωστε, μια τέτοια στιβαρή πνευματική οντότητα δεν είναι εκείνη που αντιλαμβάνεται την αξία του σώματος ως φορέα του πνεύματος και μας κινητοποιεί ώστε να το επιμεληθούμε ορθά;
Έχουμε άραγε αναλογισθεί πως τα όποια σωματικά προβλήματα εκκινούν ακριβώς από τα – ως επί το πλείστον ανεπίγνωστα – προβλήματα ενός πνεύματος που «ασθενεί»;
Πράγματι, έχουμε πλείστες αποδείξεις προς τούτο. Η σύγχρονη νευροβιολογία καταδεικνύει την συνάφεια των μηχανισμών του φόβου και του στρες, που έχουν εγγραφεί ως αμυντικοί μηχανισμοί ψυχικής επιβίωσης από πολύ μικρή ηλικία, στην διάβρωση και επιδείνωση της σωματικής μας υγείας. Δεν ξανα-ανακαλύπτουμε τον τροχό. Η επιστήμη της ψυχολογίας έχει ήδη απαντήσει σε πολλά ερωτήματα, μόνον που, στον βαθμό που δεν έχουμε αναζητήσει τις απαντήσεις και τελούμε εν αγνοία, παραμένουμε στην τυφλή βεβαιότητα πως τα θέματα ή τα προβλήματά μας είναι ανεπίλυτα.
Αν θελήσουμε να έχουμε μια πιο σφαιρική προσέγγιση, θα λέγαμε ότι η σύγχρονη διαδικασία αυτογνωσίας βασίζεται σε τρεις άξονες. Στην Ιστορία (ατομική, οικογενειακή, συλλογική), στη Φιλοσοφία (ως εκπαίδευση στις έννοιες και στις ποιότητες) και στην Ψυχολογία (ως γνώση των ψυχικών μηχανισμών, των συναισθημάτων μας και του δικού μας ιδιαίτερου τρόπου σκέπτεσθαι). Και κάπως έτσι αρχίζουμε αποκτάμε επίγνωση του Λόγου της Ψυχής μας. Ο άνθρωπος αδυνατεί να αυτοπραγματωθεί και να ζήσει έναν πλήρη βίο εάν δεν γνωρίσει και δεν εκδηλώσει το δικό του ιδιαίτερο ψυχικό αποτύπωμα, αλλά από ένα πνευματικό ύψος, κεκαθαρμένο από τις παγίδες του ατομικού και συλλογικού ασυνειδήτου. Άλλωστε ο Καρλ Γιουνκ έλεγε: «Αυτό που δε θέλει κανείς να ξέρει για τον εαυτό του, καταλήγει να επέρχεται σαν πεπρωμένο».
Ας γνωρίσουμε λοιπόν τον εαυτό μας! Τότε μόνον μπορούμε να απελευθερωθούμε από τις βαρυτικές δυνάμεις ενός αμιγώς υλικού κόσμου που επιδίδεται σ’ένα αέναο κι αδιάκοπο γίγνεσθαι, δίχως ειρμό, σχέδιο και σκοπό. Τότε μόνον μπορούμε να γίνουμε δημιουργοί του βίου μας κι όχι αποτελέσματα της μοίρας μας.
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας