Το φράγμα του Μαραθώνα δημιουργήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες της πρωτεύουσας και θεωρήθηκε, για την εποχή εκείνη, εκσυγχρονιστικό έργο για τη χώρα. Στο σημείο στο οποίο δημιουργήθηκε το φράγμα, καταλήγουν οι χείμαρροι Χάραδρος και Βαρνάβας. Έτσι κατασκευάστηκε η τεχνητή λίμνη στον Μαραθώνα και μετά από λίγα χρόνια κάλυψε τις ανάγκες της Αθήνας. Στην ίδια λίμνη παροχετεύθηκε και το νερό του χειμάρρου της Σταμάτας.
Η ιστορία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1920 όταν η ανάγκη για νερό στην πρωτεύουσα αυξήθηκε, αφού υπολογίζεται ότι εισέρρευσαν περίπου 1.300.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Η πτώση της μοναρχίας, η ίδρυση της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, αλλά και το ένα πραξικόπημα μετά το άλλο, προκάλεσαν αναταράξεις στον πολιτικό χώρο της Ελλάδας.
Από το 1918 είχε σχεδιαστεί το όραμα της κατασκευής του φράγματος, παρόλα αυτά μόλις το 1923 εγκρίνεται το έργο και την υλοποίησή του την αναλαμβάνει η αμερικάνικη εταιρεία Ulen. Τα έργα αποτελούνταν από την κατασκευή του φράγματος, υδραγωγείου, δεξαμενών, δικτύου διανομής και όλων των απαραίτητων προσαρτημάτων. Για την εκτέλεση των έργων πραγματοποιήθηκαν απαλλοτριώσεις ιδιωτικών κτημάτων εμβαδού 3.574 στρεμμάτων, εκ των οποίων 985 στρέμματα εντός του 1926, 2.407 στρέμματα εντός του 1928 και 182 στρέμματα εντός του 1931.
Το φράγμα έχει ύψος 54 μ., μήκος 285 μ., πλάτος κορυφής 4,5 μ. και πλάτος βάσης 28 μ., κατασσόμενο στα φράγματα βαρύτητας και για μεγαλύτερη ασφάλεια κατασκευάστηκε σε σχήμα τόξου. Η δημιουργία της τεχνητής λίμνης πραγματοποιήθηκε χάρη στην κατασκευή του λιθόδμητου φράγματος που έχει πρόσοψη από λίθους μαρμάρου και θεωρείται μέχρι σήμερα το μοναδικό στον κόσμο μαρμάρινο φράγμα! Συνολικά πρόκειται για 172.000 κυβικά μέτρα λιθοδομής, από τα οποία μόνον τα δύο τρίτα βρίσκονταν πάνω από την επιφάνεια του εδάφους.
Για την κατασκευή του έργου εργάστηκαν 900 άτομα. Αρχικά το εργατικό δυναμικό διέμενε σε κατασκηνωτικούς χώρους γύρω από το εργοτάξιο και διατρέφονταν πρόχειρα. Όμως μετά από λίγο δημιουργήθηκαν κοιτώνες, αφού ο χειμώνας ερχόταν και το έργο χρειαζόταν χρόνο. Οι κοιτώνες φωτίζονταν με ηλεκτρισμό και θερμαίνονταν κανονικά. Το φτηνότερο οικοδομικό υλικό, που βρισκόταν σε αφθονία στην περιοχή, ήταν οι μαρμαρόλιθοι. Με αυτό το υλικό κατασκευάστηκε όχι μόνον η λίμνη, αλλά και οι κοιτώνες του προσωπικού. «Το προσωπικό στο Μαραθώνα τελικώς στεγάστηκε σε μαρμάρινους κοιτώνες, με ποιότητα λιθοδομής ίδια με εκείνη που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του Παρθενώνα και των άλλων κτιρίων της Ακρόπολης» σημειώνει ο Gausmann.
Τα εγκαίνια του φράγματος και της λίμνης του Μαραθώνα πραγματοποιήθηκαν στις 25 Οκτωβρίου 1929. Στην τελετή παρέστησαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης, ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Α. Μιχαλακόπουλος, ο δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Μερκούρης, ο πρεσβευτής των Η.Π.Α. στην Ελλάδα Robert Skinner, υπουργοί, βουλευτές, γερουσιαστές, καθηγητές του Πολυτεχνείου, ανώτεροι υπάλληλοι του Υπουργείου Συγκοινωνίας και φυσικά το ανώτερο προσωπικό της Ulen και της Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων σημερινή ΕΥΔΑΠ.
Όλοι οι παρευρισκόμενοι συναντήθηκαν στο νότιο άκρο του φράγματος, όπου ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος τέλεσε αγιασμό. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αποκάλυψε τη μεταλλική αναμνηστική πλάκα, στην οποία αναγράφεται:
«ΦΡΑΓΜΑ ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ. ΕΘΕΜΕΛΙΩΘΗ ΚΑΤΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΝ 1927. ΑΠΕΠΕΡΑΤΩΘΗ ΚΑΤΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΝ 1929»
Μετά από την αποκάλυψη της επιγραφής, έγινε προσφώνηση των παρευρισκομένων από τον αντιπρόεδρο και γενικό διευθυντή της εταιρείας Roy Gausmann, ο οποίος αναφέρθηκε στην πορεία του έργου αλλά και στις δυσκολίες που προέκυψαν.
Στην συνέχεια, ολοκληρώθηκαν τα εγκαίνια με ευχαριστίες από τους επισήμους τονίζοντας ότι η Ulen δικαίωσε την εμπιστοσύνη του ελληνικού κράτους. Συγκεκριμένα, ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στον αντιπρόεδρο Α. Μιχαλακόπουλο, επί της πρωθυπουργίας του οποίου πραγματοποιήθηκε η σύμβαση με τη Ulen, «ἡ ἐξασφαλίσασα τὴν ἐκτέλεσιν τοῦ σημαντικοῦ καὶ ἐκπολιτιστικοῦ ἔργου».
Με αφορμή τα 90 χρόνια (1929-2019) από τα Εγκαίνια των σπουδαίων έργων κατασκευής του Φράγματος, καθώς και της τεχνητής Λίμνης του Μαραθώνα, η ΕΥΔΑΠ για πρώτη φορά εκθέτει τεκμήρια από το Ιστορικό της Αρχείο, παρουσιάζοντας αδημοσίευτο υλικό. Η Επετειακή Έκθεση ‘’Η Μεγάλη Πρόκληση’’ για την ιστορία του Φράγματος του Μαραθώνα πραγματοποιείται στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» (Πειραιώς 254, Ταύρος) έως 7 Φεβρουαρίου 2020.
Ώρες και ημέρες λειτουργίας:
Δευτέρα κλειστά
Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη 9:00-13:30
Παρασκευή 9:00-20:00
Σάββατο 11:00-14:00
Κυριακή 10:00-18:00
Είσοδος ελεύθερη
Φαίη Παπαλά
Φοιτήτρια Ιστορίας Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών
Πηγές: Αρχείο ΕΥΔΑΠ | Η Παληά Αθήνα | el.wikipedia.org