Ο αρχαιολογικός χώρος στο Πλάσι Μαραθώνα
Η περιοχή του Μαραθώνα, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της νοτιοανατολικής Αττικής, παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον από αρχαιολογικής άποψης. Ένας από τους σπουδαιότερους αλλά λιγότερους γνωστούς στο ευρύ κοινό αρχαιολογικούς χώρους είναι αυτός στη θέση Πλάσι της παραλίας Μαραθώνα. Βρίσκεται στο κέντρο της πεδιάδας, πολύ κοντά στην ακτή, ενώ απέχει περίπου 1χλμ. από τον Τύμβο των Αθηναίων.
Το χρονικό των ανασκαφών
Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν το 1970 από τους αρχαιολόγους Ευθύμιο Μαστροκώστα και Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Ήδη από την εποχή εκείνη γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα της θέσης, στην οποία η αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία μετρά περίπου τέσσερις χιλιετίες. Μετά από μακροχρόνια παύση, οι ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή ξεκίνησαν εκ νέου το 2014 από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκτοτε, η ανασκαφή πραγματοποιείται σε ετήσια βάση κάθε Μάιο και λειτουργεί ως πεδίο πρακτικής άσκησης για δεκάδες φοιτητές, μέσα στους οποίους είχα την τύχη να συμπεριλαμβάνομαι και η ίδια.
Τα ανασκαφικά ευρήματα και η σημασία τους
Η κατοίκηση στο Πλάσι, όπως προκύπτει από τα ευρήματα της ανασκαφής, ανάγεται στην Τελική Νεολιθική και την αρχή της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, λίγο πριν το 3.000 π.Χ. Τους επόμενους αιώνες ο οικισμός αναπτύσσεται ταχύτατα, φτάνοντας στη μέγιστη ακμή του περί το 1700 π.Χ. Την εποχή αυτή χρονολογείται ένα μεγάλο μέγαρο, το «ανάκτορον», όπως το αποκαλούσε ο Μαρινάτος, έκτασης περίπου 100 τ.μ., το οποίο προφανώς αποτελούσε την οικία ενός τοπικού αρχηγού. Γύρω από αυτό ήρθαν στο φως δύο κεραμικοί κλίβανοι που χρησίμευαν για το ψήσιμο των αγγείων, δείχνοντας ότι ο χώρος εκτός από οικιστική είχε και βιοτεχνική χρήση. Στη δυτική πλευρά, αποκαλύφθηκε επίσης ένα οχυρωματικό τείχος με πάχος 1,50 μ., το οποίο επιβεβαιώνει την ισχύ της κοινότητας.
Προς το τέλος της Μεσοελλαδικής περιόδου, περί το 1700-1500 π.Χ, ο οικισμός εγκαταλείπεται και ιδρύεται στην περιοχή ένα μεγάλο νεκροταφείο ανάμεσα στα ερείπια των μισογκρεμισμένων οικιών. Από τους τάφους ξεχωρίζει ο λεγόμενος «τάφος του πολεμιστή», στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκαν χάλκινα όπλα.
Κατά τη μυκηναϊκή περίοδο, γύρω στο 1400-1200 π.Χ., το Πλάσι παρουσιάζει ξανά σημάδια κατοίκησης, αυτή τη φορά νοτιοανατολικότερα. Ο οικισμός αυτός είναι ο σημαντικότερος που υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή την εποχή εκείνη και η ακμή του συνδέεται αναμφίβολα με τη στρατηγική του θέση ως ενδιάμεσος σταθμός ανάμεσα στους οικισμούς του νοτίου Αιγαίου, τα λιμάνια του Ευβοϊκού κόλπου και τα ανακτορικά κέντρα του Παγασητικού.
Στην Πρωτογεωμετρική περίοδο ο χώρος απέκτησε ξανά ταφική χρήση, όπως φανερώνει η εύρεση ενός δεύτερου τάφου πολεμιστή, ενώ τον 8ο αι. π.Χ. ο χώρος προσλαμβάνει πιθανότατα λατρευτική χρήση, καθότι οι ανασκαφές ανέδειξαν την ύπαρξη ενός ιερού πάνω από τον τάφο αυτό, πιθανότατα για να τιμήσει τον άγνωστο και ανώνυμο σε εμάς ήρωα. Δυστυχώς, το ιερό είναι σήμερα κατεστραμμένο, κατά πάσα πιθανότατα από τους Πέρσες, κατά την εκστρατεία του 490 π.Χ. Τέλος, το σημαντικότερο ίσως εύρημα της ύστερης κλασικής και ελληνιστικής περιόδου, είναι ένα γναφείο, δηλαδή ένα υφαντουργικό εργαστήριο παραγωγής και επεξεργασίας νημάτων και υφασμάτων.
Οι στόχοι της πανεπιστημιακής ανασκαφής
Η ανασκαφή στο Πλάσι είναι ανοιχτή για τους επισκέπτες κατά τους μήνες διεξαγωγής της, συμβάλλοντας στο άνοιγμα της αρχαιολογικής επιστήμης προς το ευρύ κοινό. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε χρόνο οργανώνονται στην ανασκαφή ποικίλες δραστηριότητες και ξεναγήσεις, τόσο για ενήλικες όσο και για μαθητές. Τα τελευταία χρόνια, δεκάδες σχολεία της Αττικής είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε μία βιωματική εκπαιδευτική δράση, να έρθουν σε επαφή με την επιστήμη της αρχαιολογίας και να λάβουν ορισμένες βασικές πληροφορίες για την αρχαιολογική κληρονομιά του Μαραθώνα και την ιστορία του οικισμού.
Μια καλλιτεχνική δράση στο Πλάσι
Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής μου εργασίας στο πλαίσιο του Διιδρυματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Μουσειακές Σπουδές» είχα τη χαρά να σχεδιάσω, υπό την εποπτεία και την καθοδήγηση των καθηγητών μου, κ. Μάρλεν Μούλιου και κ. Γιάννη Παπαδάτου, μία δράση στον χώρο της ανασκαφής στο Πλάσι. Μέσω της δράσης αυτής θα επιδιώξουμε να φέρουμε την τοπική κοινωνία κοντά στην αρχαιολογική κληρονομιά του Μαραθώνα. Πιο συγκεκριμένα, η δράση αυτή θα περιλαμβάνει την έκθεση έργων τέχνης εμπνευσμένων από το Πλάσι από καλλιτέχνες που σχετίζονται με οποιονδήποτε τρόπο με την ευρύτερη περιοχή. Η έκθεση αυτή, ανοιχτή για το ευρύ κοινό, θα βασίζεται στη συνύπαρξη διαφορετικών μορφών τέχνης, όπως η ζωγραφική, η φωτογραφία, το βίντεο, η ποίηση, το σκίτσο και το θέατρο. Απώτερος σκοπός μας είναι να προωθήσουμε την αντίληψη ότι το παρελθόν δεν είναι ένας απόμακρος και ξένος τόπος, αλλά μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει πηγή έμπνευσης στο παρόν.
Δυστυχώς, οι δύο τελευταίες ανασκαφικές περίοδοι, έχουν αναβληθεί λόγω των μέτρων αποστασιοποίησης στα πλαίσια της αντιμετώπισης της πανδημίας, ωστόσο η επανεκκίνηση των εργασιών αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον και προσμονή τόσο από τους αρχαιολόγους όσο και από τους πολίτες που θα θελήσουν να επισκεφθούν την ανασκαφή.
Άννα Μιχαλοπούλου
Φιλόλογος-Αρχαιολόγος
Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Μουσειολογίας
*Ευχαριστώ θερμά τον Αναπληρωτή Καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Γιώργο Βαβουρανάκη και τον Επίκουρο Καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, Γιάννη Παπαδάτο, για την παροχή σημαντικών πληροφοριών σχετικά με την ανασκαφή στο Πλάσι, καθώς και για την ευγενική παραχώρηση των παραπάνω φωτογραφιών. Οφείλω επίσης θερμές ευχαριστίες στην Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσειολογίας, Μάρλεν Μούλιου για την ολόπλευρη υποστήριξή της κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της προαναφερθείσας δράσης στο πλαίσιο της εκπόνησης της διπλωματικής μου εργασίας.