Ο ελληνικός οίνος στην αρχαία Ελλάδα | Μαραθώνας
Έγινε ενημέρωση: 31 Ιουλ 2021
Η Ελλάδα ως παραδοσιακή αμπελουργική χώρα έχει να επιδείξει μακραίωνη ιστορία στην αμπελοκαλλιέργεια και την παραγωγή κρασιού και τα ίχνη τους χάνονται στα βάθη των προϊστορικών χρόνων. Το κρασί είναι πανταχού παρών στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία, στο έπος, το δράμα, στο φιλοσοφικό διάλογο και φυσικά και στη λυρική ποίηση, όπου του είναι αφιερωμένο και ένα ιδιαίτερο είδος, τα συμποτικά ή συμποσιακά τραγούδια! Ο Όμηρος στα έπη του, χαρακτηρίζει πολλές περιοχές με επίθετα που μαρτυρούν παράδοση οινοποίησης.
Η οινοφόρος άμπελος θεωρούνταν για τους αρχαίους Έλληνες δώρο θεϊκό στον άνθρωπο, που του χαρίστηκε από τον θεό Διόνυσο. Σύμφωνα με ένα μύθο, ο Διόνυσος χάρισε το πρώτο κλίμα στο βασιλιά της Καλυδώνας, τον Οινέα, από τον οποίο πήρε το όνομά του ο οίνος.
Η προέλευση του ελληνικού οίνου | Μαραθώνας
Στην ευρύτερη περιοχή του Μαραθώνα ευρήματα έχουν υποδείξει πως επιτελούνταν κατά τα αρχαία χρόνια σημαντική λατρεία του θεού Διόνυσου αν και το κεντρικό ιερό που πιθανολογείται να υπάρχει στην περιοχή δεν έχει βρεθεί ακόμα. Στην Πεντέλη όμως έχει ανασκαφεί σημαντικό ιερό, στην περιοχή που βρισκόταν ο αρχαίος δήμος του Ικαρίου, ο οποίος από ερευνητές αναφέρεται και ως η περιοχή του ορεινού Μαραθώνα. Μια εκδοχή αρχαίου μύθου λέει πως από την Πεντέλη διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα η καλλιέργεια του αμπελιού όταν ο Διόνυσος προσέφερε σε ένα δείπνο, σταφύλι στον βασιλιά Ικάριο και την κόρη του. Αυτός το έδωσε στους βοσκούς της περιοχής οι οποίοι μέθυσαν και από τότε ξεκίνησαν να το καλλιεργούν τα αμπέλια.
Η αμπελουργία ως λατρεία του Διονύσου ταξιδεύει από τη θάλασσα της Κρήτης μέχρι τις παραλίες της Μικράς Ασίας. Προϋποθέσεις για την παρασκευή οίνου συγκεντρώνονται για πρώτη φορά στη Νεολιθική εποχή, όπου η δημιουργία μόνιμων ανθρώπινων εγκαταστάσεων οδήγησε στην εξημέρωση άγριων κλημάτων που έγινε στις θρακικές και μικρασιατικές ακτές του Ευξείνου Πόντου. Στον ελληνικό χώρο, η άμπελος εντοπίζεται για πρώτη φορά στα τέλη της Νεολιθικής περιόδου και εμφανίζεται συχνότερα στην πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200-2100 π.Χ.).
Στην αρχαιότητα εξελίχθηκαν γύρω στις 150 ποικιλίες αμπέλου προσαρμοσμένες σε ποικιλία εδαφών. Μορφολογικές αναλύσεις σπόρων σταφυλιού που έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικές ανασκαφές υποδεικνύουν ότι το άγριο αμπέλι εξελίχθηκε στην καλλιεργήσιμη ποικιλία που ξέρουμε ως σήμερα κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού.
Η καλλιέργεια του αμπελιού και η ωρίμανση του κρασιού
Στην αρχαιότητα σπάνια φύτευαν έρποντα κλήματα, ενώ προτιμούσαν κυρίως τα όρθια, με ή χωρίς πάσσαλο. Πολλές φορές φύτευαν τα κλήματα σαν γιρλάντες ανάμεσα σε δέντρα ή τα έριχναν πάνω σε τοίχους ή φράχτες. Φύτευαν το αμπέλι σε ζευγάρια από 2 ρίζες, το καθένα σε μεγάλο λάκκο σταυρωτά ώστε να στηρίζει το ένα φυτό το άλλο, έτσι ώστε να μην χρειάζεται εξωτερική στήριξη.
Εργαλεία της αμπελουργίας υπήρχαν πολλά μεταξύ των οποίων διάφορα κλαδευτήρια ή τρυγολόγοι. Για τα θέματα αυτά υπήρχαν μία πανάρχαια πείρα, ευφυΐα, δεξιοτεχνία και βιβλία Γεωπονίας. Όσον αφορά την απόδοση, στην αρχαιότητα η αμπελουργία κατείχε την πρώτη θέση, ενώ η γεωργία κατείχε την 6η. Η αμπελουργία κατείχε όμως και την πρώτη θέση όσον αφορά την απαιτούμενη εργασία.
Οι αρχαίοι γνώριζαν άριστα την αμπελουργία των κόκκινων σταφυλιών του οίνου και προτιμούσαν το μαύρο, δηλαδή το σκούρο κόκκινο οίνο, αλλά πολλές φορές εξασθένιζαν το χρώμα του με την προσθήκη ανοιχτόχρωμων σταφυλιών.
Σε πολλά από τα νησιά του Αιγαίου έχουν ανασκαφεί εντυπωσιακές ξεροληθικές κατασκευές από σχιστόλιθο, καθώς και υπαίθρια πατητήρια ή αλλιώς ληνοί. Μετά τη ζύμωση του μούστου το κρασί μεταφερόταν με δοχεία σε πιθάρια καταχωμένα στο έδαφος για να βράσει. Αυτή η διαδικασία αποτελεί την παραδοσιακή πρακτική στην Ικαρία για τη ζύμωση του μούστου και τη φύλαξη του κρασιού.
Ορισμένες φορές αντί για ζύμωση έβαζαν αλάτι για τη διατήρηση του κρασιού ενώ πρόσθεταν και αρωματικά όπως τριαντάφυλλο, βιολέτα, μυρτιά, θυμάρι, μέλι. Η ρετσίνα του πεύκου επίσης χρησίμευε για τον αρωματισμό αλλά και για τη διατήρηση του κρασιού. Τις ποιότητες τις ξεχώριζαν όπως και σήμερα ανάλογα με την προέλευση. Όταν ωρίμαζε ο οίνος έπειτα από πέντε δέκα χρόνια τον μετέφεραν μέσα σε αμφορείς και αφού τους σφράγιζαν τους τοποθετούσαν στο υπόγειο.
Τα κεραμικά σκεύη και το εμπόριο του οίνου
Παράλληλη με την ανάπτυξη της οινοποιίας ήταν και η ανάπτυξη της κεραμικής, με τη βοήθεια της οποίας κατασκευάστηκαν ποικίλων μορφών αγγεία ιδανικά για την παρασκευή και διατήρηση του οίνου. Η Ελλάδα κατέχει εξαιρετική και πλούσια σειρά αυτών των αγγείων με παραστάσεις από σκηνές συμποσίων. Από τα αγγεία του κρασιού το πιο κοινό ήταν ο σκύφος, ενώ η κύλιξ ήταν το δημοφιλέστερο. Ο κάνθαρος, το κατ’ εξοχήν αγγείο/σύμβολο του Διονύσου, είναι ένα επίσης διαδεδομένο αγγείο πότου. Το σχήμα των αμφορέων όπου μεταφερόταν το κρασί ήταν τέτοιο που τούς επέτρεπε να σφηνώνουν και να μπαίνουν σε σειρές μέσα στα αμπάρια των πλοίων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ασφαλής μεταφορά του κρασιού στη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα.
Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες έπιναν το κρασί κεκραμένο (αραιωμένο δηλαδή με νερό, 2/3 νερό έναντι 1/3 οίνου) και όχι άκρατο, συνήθεια που θεωρούνταν βαρβαρική. Από αυτή τη διαδικασία της ανάμιξης του οίνου με νερό, κράσις οίνου, προέρχεται και η νεότερη ονομασία του κρασιού. Με τον τρόπο αυτό καθυστερούσε η μέθη και εξασφαλιζόταν η νηφαλιότητα της διάθεσης και η ενάργεια του πνεύματος.
Από την πρώιμη αρχαιότητα κάθε περιοχή της Ελλάδας περηφανευόταν για τον οίνο της, έτσι ξεκίνησε το εμπόριο του και οι ελληνικοί οίνοι έγιναν περίφημοι στον κόσμο. Οι Έλληνες εξέλιξαν σχεδόν οτιδήποτε αφορούσε την παραγωγή και κατανάλωση οίνου καθώς και διάφορα είδη, όπως τον αφρώδη καμπανίτη (σαμπάνια), το μοσχάτο κι άλλα. Τους ρωμαϊκούς χρόνους διαδόθηκε η αμπελουργία σε κάθε περιοχή της αυτοκρατορίας, στη συνέχεια στη Μεσόγειο και στις βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Η τεράστια οικονομική σημασία του οίνου είχε ως αποτέλεσμα τη νομοθετική του προστασία και επινοήθηκε για πρώτη φορά η έννοια της "Ονομασίας Προέλευσης του Κρασιού". Έτσι βλέπουμε σε κείμενα να αναφέρονται ο Xίος, ο Λέσβιος, ο Θάσιος και ο Πράμνιος οίνος (από την Ικαρία). Σε ναυάγια που ανακαλύφθηκαν στη θάλασσα της Μεσογείου, αλλά και στον Εύξεινο Πόντο μέχρι και στις Ινδίες, βρέθηκαν αμφορείς και ευρήματα που μαρτυρούν το μεγάλο εμπόριο κρασιών που προέρχονταν από την Ελλάδα.
Ζυγουράκη Κατερίνα
Στο 2ο Φεστιβάλ «Ανάδειξης Τοπικών Αγροτικών και Παραδοσιακών Προϊόντων, από επαγγελματίες παραγωγούς του Δήμου Μαραθώνος» που διοργανώνεται στην παραλία Μαραθώνα από τις 3 έως τις 8 Αυγούστου (μετά τις 7μμ.) μπορείτε να βρείτε περίπτερα των οινοπαραγωγών του δήμου μας όπως ο Λέων, η Μαραθώνια Γη, ο Ραμνούσιος Οίνος και ο Ζεγγίνης.
Πηγές
Clémence Pagnoux κ.α. 2021, Local domestication or diffusion? Insights into viticulture in Greece from Neolithic to Archaic times, using geometric morphometric analyses of archaeological grape seeds, Journal of Archaeological Science, Volume 125.
«Η Καθημερινή», ένθετο «Επτά Ημέρες: Τα τρία καλά του κόσμου, Οίνος ο αγαπητός», 14 Μαρτίου 2004.
«Σύγχρονο και επίκαιρο γράμμα», Τεύχος 27, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1995.
«Η Καθημερινή», ένθετο «Επτά Ημέρες: Μινωική και Μηκυναϊκή διατροφή», 23 Απριλίου 2000.
Extra pics: Freepik