Ο λεπτοφυής Ναρκισσισμός μας
Έγινε ενημέρωση: 15 Απρ 2021
Σχεδόν όλοι μας έχουμε μια αντίληψη για το τι σημαίνει Ναρκισσισμός, μιας και πρόκειται για μια έννοια πολυσυζητημένη τα τελευταία χρόνια. Έχει εδραιωθεί η αίσθηση ότι – χονδροειδώς – ο ναρκισσιστής είναι ένα ον που αγαπά τον εαυτόν του, τον θαυμάζει και επιδιώκει τον θαυμασμό και των άλλων.
Πρόκειται όμως για μια υπεραπλούστευση, μιας και τούτη η αντίληψη αποτυγχάνει να συλλάβει πολλές άλλες παραμέτρους που ενέχονται στον εν λόγω ψυχικό μηχανισμό.
Ας θυμηθούμε ποιος είναι ο μύθος στην επικρατέστερη εκδοχή του: Ο Νάρκισσος περιπλανιέται ολομόναχος και μόνον η νύμφη Ηχώ τον αγαπά. Όμως, η Ηχώ δεν μπορεί να του μιλήσει με δικά της λόγια, παρά μόνον επαναλαμβάνει τα δικά του λόγια. Ακούει τον εαυτόν του με άλλη φωνή. Απέραντη μοναξιά.
Με βάση το μύθο, ο Νάρκισσος θαμπώνεται από το κάλλος της αντανάκλασης του ειδώλου του σε μια λίμνη, κι έτσι στην προσπάθειά του να προσεγγίσει αυτό το είδωλο, πέφτει και πνίγεται. Αγάπησε τον εαυτό του και πλήρωσε το τίμημα.
Αν λοιπόν στον ναρκισσισμό επρόκειτο όντως για αγάπη εαυτού, θα ήταν τουλάχιστον ένα στάδιο προόδου, ατομικοποιήσεως. Άλλωστε, κάθε ορθή προσφορά στο σύνολο απαιτεί ολοκληρωμένα άτομα, ολοκληρωμένες προσωπικότητες.
Τι γίνεται όμως με εκείνο το είδος ναρκισσισμού που δεν έχει την μεγαλειώδη αίγλη του όντος που θαυμάζει τον εαυτό του; Που δεν προβάλλει το εγώ του με τρόπο πασίδηλο; Είναι άραγε ένα τέτοιο ον ένας ταπεινός άνθρωπος μεστός περιεχομένου;
Δυστυχώς, η πιο λεπτοφυής συνθήκη που υποκρύπτεται εδώ είναι η μη αναγνώριση του άλλου ως έτερου. Αντίθετα, σ’αυτήν την «αντανάκλαση» γίνεται μία προβολή ατομικών ποιοτήτων και αρετών στο πρόσωπο του εκάστοτε συνανθρώπου μας, βάσει των οποίων σχετιζόμαστε μεταξύ μας. Αλλά και ομοίως των αρνητικών μας στοιχείων, οπότε διαχωριζόμαστε.
Θα μπορούσε εδώ να διαπιστωθεί πως κύρια αιτία είναι η προσπάθειά μας να βρούμε κοινό τόπο, να σχετισθούμε, ν’αγαπήσουμε και ν’αγαπηθούμε. Μία εξ ορισμού αποτυχημένη απόπειρα. Ο κάθε έτερος αντιλαμβάνεται το στενό κοστούμι που του φοράμε κι αντιδρά ενώ παράλληλα, κάνει κι ο ίδιος τις αντίστοιχες δικές του προβολές. Κάπως έτσι, το φαντασιακό οικοδόμημα της όποιας σχέσης καταρρέει. Το σχετίζεσθαι είναι καταδικασμένο. Γιατί ο άλλος δεν υπάρχει πουθενά. Αποτελεί απλώς έναν φαντασιακό καθρέφτη του εαυτού μας, μια υπέροχη ανταπόκριση αγάπης για ό,τι αγαπάμε κι ένα εξαιρετικό άλλοθι για όποια σκιά μας δεν αποδεχόμαστε. Πρόκειται δηλαδή για ταύτιση κι όχι για σχέση, για ένα ιδιότυπο «εξ ιδίων τα αλλότρια», διά του οποίου γίνεται αντιληπτός ο άλλος άνθρωπος.
Η κατανόηση του ναρκισσιστικού μηχανισμού οδηγεί σε μία καλύτερη κατανόηση του τρόπου που αγαπάμε και μισούμε τους σημαντικούς Άλλους στη ζωή μας.
Ας σημειωθεί ότι ο Φρόυντ παρατηρεί πως ο έντονος εγωισμός προστατεύει από παθήσεις, αλλά πρέπει να αρχίσει κανείς να αγαπά για να μην αρρωστήσει, και αρρωσταίνει αναγκαστικά, αν λόγω διάψευσης προσδοκιών – κύρια συνθήκη στον ναρκισσισμό – δεν μπορεί να αγαπήσει.
Ας εσωστραφούμε λοιπόν, να γνωρίσουμε και ν’αγαπήσουμε εαυτόν, με την ανθρωπινότητά μας, το μεγαλείο μας και την ποταπότητά μας. Ίσως τότε, ο κάθε Άλλος να βγει απ’την ομίχλη της συναισθηματικής μας ένδειας και αποκτήσει πρόσωπο. Κι έτσι, θα μπορέσουμε ν’αγαπήσουμε και ν’αγαπηθούμε.
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας