Χριστούγεννα | Αφιέρωμα στην Ήπειρο {Αδελφότητα Ηπειρωτών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα-Ραφήνας}

Η έλευση των Χριστουγέννων σημαίνει κάτι παραπάνω από απλώς μια γιορτή. Οι γιορτές μας δίνουν την αφορμή και τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με το παρελθόν μας, τις παιδικές μας αναμνήσεις και τις παραδόσεις του τόπου μας, ενώ τα χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα έθιμα είναι μοναδικά σε κάθε περιοχή, και αξίζουν την προσπάθειά μας για να τα διατηρήσουμε ζωντανά. Ώρα είναι λοιπόν, να ρίξουμε μια ματιά σε μερικά έθιμα των Ηπειρωτών της Ελλάδος, με τη βοήθεια της Αδελφότητας Ηπειρωτών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα-Ραφήνας και της κας Ευαγγελίας Πανταζή Από το Ανώγειο Πρέβεζας, που μας μίλησε για τα έθιμα του χωριού της Ανωγίου Πρεβέζης, που γίνονται κάθε χρόνο την περίοδο των Χριστουγέννων.

Τα έθιμα του τραπεζιού

Πρώτα απ’ όλα, Χριστούγεννα δεν νοούνται χωρίς χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Έτσι λοιπόν, η κάθε οικογένεια έσφαζε κάποιο ζώο, αρνί ή γουρούνι. Η συγκινητική λεπτομέρεια που μας προσθέτει η κα Πανταζή, είναι ότι στα χωριά της Ηπείρου, οι άνθρωποι έδειχναν αλληλεγγύη στους συγχωριανούς τους: όποιος διέθετε περισσότερα ζώα, έσφαζε κάτι παραπάνω και το έδινε στους φτωχότερους, που δεν είχαν συνήθως δικά τους ζώα, προκειμένου να κάνουν και αυτοί όμορφα Χριστούγεννα. Τους προσέφεραν επίσης γάλα για να φτιάξουν γιαούρτι και τυρί.

Τα γιορτινά τραπέζια της Ηπείρου, συμπληρώνονταν με ψωμί, που έψηνε η κάθε νοικοκυρά σε μεγάλες ποσότητες, αλλά και πίτες (πάντοτε στον φούρνο με ξύλα!). Μάλιστα, η κα.Πανταζή μας λέει ότι το τόσο δημοφιλές σε εμάς έθιμο της γλυκιάς βασιλόπιτας, γινόταν λίγο διαφορετικά στην Ήπειρο των περασμένων αιώνων: το φλουρί έμπαινε μέσα σε αλμυρές πίτες όπως μακαρονόπιτες και τυρόπιτες. Δεν έλειπαν και τα γιαπράκια, δηλαδή οι λαχανοντολμάδες, που συμβολίζουν το φάσκιωμα του νεογέννητου Ιησού.

Τέλος, το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ολοκληρωνόταν με δύο ιδιαίτερα γαστρονομικά έθιμα: οι γυναίκες έφτιαχναν τον μποκβαλά, δηλαδή καλαμποκίσιο ψωμί σε κομματάκια, που περιέχυναν με βούτυρο και τυρί. Η οικογένεια κάθεται γύρω από το ταψί και το έτρωγε, σαν ένα είδος φοντί! Την παραμονή των Χριστουγέννων, έφτιαχναν ένα γλύκισμα που ονομάζεται σπάργανα, διότι συμβολίζει τα σπάργανα του Χριστού στη Φάτνη. Πρόκειται για χυλό από σταρένιο αλεύρι, που ψήνεται πάνω σε ειδικές, μεγάλες, πυρωμένες πέτρες στο τζάκι. Το γλυκό αυτό παίρνει τη μορφή τηγανίτας, που μελώνει σε ζαχαρόνερο και σερβίρεται με καρύδια και κανέλα. Την πρωτοχρονιά, μαζί με τη βασιλόπιτα, φτιάχνονται και οι βασιλοκουλούρες.

Ανήμερα των Χριστουγέννων, οι οικογένειες ξυπνούσαν 5 το πρωί για να πάνε στην εκκλησία. Η κα Πανταζή θυμάται τη όμορφη διαδρομή που έκαναν οικογενειακά με τα πόδια, μαζί με όλα της τα ξαδέρφια. Μετά τη λειτουργία και την κοινωνία, ο καθένας γύριζε στο σπίτι του, και η μητέρα της Κας Ευαγγελίας έφτιαχνε σούπα ή τσιγαρίδες για να φάνε.

Χριστουγεννιάτικες δεισιδαιμονίες και ευχές

Η κα Πανταζή μας λέει ότι από το βράδυ των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνια, ποτέ δεν άφηναν τα ρούχα απλωμένα τη νύχτα έξω, αλλά τα μάζευαν με τη δύση του ηλίου, ώστε να μην τα κλέψουν οι ζαβολιάρηδες εχθροί των Χριστουγέννων: οι καλικάντζαροι! Εάν δε, κάποια οικογένεια ξεχνούσε τα ρούχα έξω, το επόμενο πρωί τα θυμιάτιζαν, για να φύγει το μίασμα και η γρουσουζιά των καλικάντζαρων.

Τα κάλαντα

Όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, τα κάλαντα ήταν πολύ διαφορετικά στο παρελθόν απ’ ότι ήταν σήμερα. Τα χρήματα δεν νοούνταν ως αμοιβή και στα παιδάκια που τραγουδούσαν οι χωριανοί έδιναν στραγάλια, σταφίδες, λουκούμια, καραμέλες και άλλα γλυκά. Την παραμονή των Χριστουγέννων και πριν τα κάλαντα, τα παιδιά έκοβαν φουντωτούς σκίνους, δηλαδή κλαριά από μικρούς θάμνους. Όταν έμπαιναν στο σπίτι για να πουν τα κάλαντα, πετούσαν τους σκίνους στο τζάκι και λέγαν ευχές για υγεία και ευημερία στον οικοδεσπότη, που σύμφωνα με την Κα Πανταζή έμοιαζαν κάπως έτσι:

«Αρνάδες και κατσκάδες, όλο θηλυκά!» ενώ αν στο σπίτι είχαν παιδιά, τους εύχονταν να μεγαλώσουν με υγεία και να τα δουν νύφες και γαμπρούς.

Κάπως έτσι λοιπόν, με μουσική, χαρές και ανθρωπιά, γιορτάζονταν τα Χριστούγεννα στην Ήπειρο του Παρελθόντος.

Βασιλική Ζυγουράκη

---

Ευχαριστούμε πολύ την Αδελφότητα Ηπειρωτών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα-Ραφήνας και την κα Ευαγγελία Πανταζή για τις πολύτιμες πληροφορίες.