Αφιέρωμα: Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Κρήτης | Πολιτιστικός & Επιμορφωτικός Συλλόγος Κρητών Νέας Μάκρης - Μαραθώνα «Η Μεγαλόνησος»
Η κρητική κοινότητα της Νέας Μάκρης διατηρεί ζωντανά τα έθιμα του τόπου από τον οποίο προήλθε, στο νέο της σπίτι, τον Μαραθώνα. Για το φετινό αφιέρωμα, ένα μέλος του Πολιτιστικού και Επιμορφωτικού Συλλόγου Κρητών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα «Η Μεγαλόνησος» διηγείται χριστουγεννιάτικα έθιμα από την Κρήτη, που ταξιδεύουν τον αναγνώστη σε μια άλλη εποχή.
Πολλά έθιμα σχετίζονται με τις προετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι. Οι ετοιμασίες αυτές ξεκινούν με την παρασκευή του χριστόψωμου, το οποίο φτιάχνουν οι οικογένειες πριν την ημέρα των Χριστουγέννων σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδας:
«Θυμάμαι ως παιδί το πρόσπερνο, δηλαδή την προπαραμονή των Χριστουγέννων, να προετοιμάζουμε με τη γιαγιά μου την ζύμη για το χριστόψωμο – ξιομπλιαστό (δηλαδή στολισμένο), με υλικά ίδια με του ψωμιού, αλλά προσθέταμε ροδόνερο, μέλι, γαρύφαλλα, κανέλλα και σουσάμι. Βάζαμε πολλή αγάπη, και την ώρα του ζυμώματος για να πετύχει πάντα λέγαμε:
''Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι να γένει!''»
«Το στολίζαμε με στολίδια από ζυμάρι σε σχήματα αλετριών, ζώων, πουλιών, στολίδια με στοιχεία της φύσης, και άλλοτε απλά με ένα σταυρό. Ο νοικοκύρης του σπιτιού το έκοβε και το μοίραζε στους καλεσμένους στο τραπέζι των Χριστουγέννων. Τη νύχτα της Παραμονής, επίσης, βάζανε λίγη ζύμη σ ένα πιάτο και ενώ βεγγερίζανε, δηλαδή ξενυχτούσαν, περιμένοντας, η ζύμη ανέβαινε και γινόταν προζύμι. Τότε πίστευαν ότι ήταν η ώρα που γεννάται ο Χριστός.»
«Στην Κρήτη, πολλές οικογένειες συνήθιζαν να μεγαλώνουν έναν χοίρο όλο το χρόνο για να τον σφάξουν την παραμονή των Χριστουγέννων. Σκάρωναν παρέες γύρω από το κρέας και ετοίμαζαν καλούδια όπως λουκάνικα, απάκια, σύγλινα, που αφού ψήνονταν έμπαιναν σε μεγάλα δοχεία και καλύπτονταν με το λίπος του ζώου, για να το συντηρήσουν για μήνες.»
Επίσης, τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα δεν είναι ολοκληρωμένα χωρίς το αγαπημένο έθιμο των καλάντων:
«Το βράδυ της Παραμονής τα χρόνια τα παλιά έβγαιναν οι Καλαντάρηδες, που δεν ήταν μόνο παιδιά, μα και μεγάλοι, και έλεγαν τα Κάλαντα από σπίτι σε σπίτι με τρίγωνα, με λύρες και λαούτα, και εκτός από τα κάλαντα έλεγαν μαντινάδες:
''Ανοίξετε την πόρτα σας Τα κάλαντα να πούμε Και βάλτε και μια ρακή Για να σας ευχηθούμε!''»
«Τα κεράσματα πολλά, μα και γλυκίσματα κερνούσαν του Καλαντάρηδες, όπως
ξεροτήγανα, κουραμπιέδες, μελομακάρονα, σαρίκια, λουκουμάδες, μυζηθρόπιτες. Ανήμερα την Πρωτοχρονιά, επίσης, οι Κρητικοί τρώνε μπουγάτσα για να έχουν μια γλυκιά χρονιά.»
«Τα περισσότερα έθιμα τα έχουμε στο μυαλό και στην καρδιά μας και τα ταξιδεύουμε από την Κρήτη ως το Μαραθώνα… όμορφες αναμνήσεις παιδικές και σκοπός μας να μην μείνουν μόνο αναμνήσεις!»
«Θεέ μου και κάμε τις ευχές Όλου του κόσμου πράξη Και η ζωή του καθενός Προς το καλό ν αλλάξει.»
Ευχαριστούμε πολύ την κα Ρόζα Αγκυσουλάκη από τον Σύλλογο Κρητών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα «Η Μεγαλόνησος» για την όμορφη διήγηση και τις φωτογραφίες που μας παραχώρησαν και την Μηλέα Παππά από το Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου στον Βαρνάβα.
Βασιλική Ζυγουράκη
Αρχαιολόγος