Κρητικά Πασχαλινά έθιμα | Σύλλογος Κρητών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα «Η Μεγαλόνησος»
Στον Μαραθώνα όπως και στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, για όσους πιστεύουν, η πασχαλινή περίοδος συνοδεύεται από έθιμα που γιορτάζουν τη θρησκεία αλλά και την έλευση της άνοιξης. Στην περιοχή του Μαραθώνα και της Νέας Μάκρης κάθε μικρή κοινότητα δεν ξεχνά τις ρίζες της και φροντίζει να τις τιμά διατηρώντας τα πασχαλινά έθιμα του τόπου από τον οποίο προήλθε και διδάσκοντας τα στις νεότερες γενιές. Θέμα του φετινού αφιερώματος του WeLoveMarathon είναι τα πασχαλινά έθιμα της Κρήτης, όπως τα διηγούνται μέλη του Πολιτιστικού και Επιμορφωτικού Συλλόγου Κρητών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα «Η Μεγαλόνησος».
Το έθιμο της καύσης του Ιούδα
«Τα έθιμα στην Κρήτη ξεκινούν τη Μεγάλη Δευτέρα, που όλοι σταματούσαν να ακούν τραγούδια να παίζουν χαρτιά στα καφενεία, ακόμα και να σφυρίζουν. Οι άντρες έκοβαν ξύλα και φυτά, κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους για το κάψιμο του Ιούδα το Μ. Σάββατο». Το έθιμο της καύσης του Ιούδα συναντάται σε διάφορες τοπικές παραλλαγές στην Ελλάδα. Πραγματοποιείται το Μ. Σάββατο ή την Κυριακή του Πάσχα και περιλαμβάνει την κατασκευή κάποιου αυτοσχέδιου ομοιώματος του Ιούδα και καύση του σε πυρά σε δημόσιο χώρο της κάθε κοινότητας. Πρόκειται για το «κάψιμο του προδότη», την παραδειγματική τιμωρία του. Υπό μια εναλλακτική ερμηνεία, το έθιμο θα μπορούσε να συσχετισθεί με το ξόρκισμα της προδοσίας και του κακού ευρύτερα. Η Άνοιξη αποτελεί περίοδο αναγέννησης και αναζωογόνησης της φύσης, γεγονός που αποτυπώνεται σε διάφορα θρησκευτικά και πολιτισμικά έθιμα όπως και αυτό της καύσης του Ιούδα.
Ένα έθιμο με παρόμοιο συμβολισμό, σχετικό με την κάθαρση και την ανανέωση, πραγματοποιείται τη Μεγάλη Τρίτη: «Οι γυναίκες άσπριζαν με ασβέστη τις μάντρες και τις αυλές των σπιτιών για να υποδεχθούν καθαρές την Ανάσταση».
Το δώρο του μουσαφίρη
Τη Μεγάλη Τετάρτη, πάλι, ξεκινούσαν οι προετοιμασίες του γιορτινού τραπεζιού: «Οι νοικοκυρές μονοπαντίζανε , έφτιαχναν δηλαδή το προζύμι της χρονιάς, για να ζυμώσουν την Μ. Πέμπτη τα καλιτσούνια, τσουρέκια και λαμπροκούλουρα, καθώς επίσης και το δώρο του μουσαφίρη».
Το δώρο του μουσαφίρη ήταν Χριστόψωμο το οποίο θα κοβόταν την Κυριακή ή θα το προσέφεραν σε κάποιον ξένο. Το έθιμο του χριστόψωμου και των πασχαλιών γλυκισμάτων συναντάται στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, προτιμώντας βέβαια τα ντόπια γλυκίσματα της, όπως είναι τα περίφημα καλιτσούνια της Κρήτης.
Τα έθιμα που λαμβάνουν χώρα τη Μεγάλη Πέμπτη στην Κρήτη είναι από τα πλέον δημοφιλή της περιόδου, σε όλη την Ελλάδα: «Οι κοπελιές μάζευαν κρίνους, τριαντάφυλλα, λεμονανθούς και άλλα όμορφα λουλούδια από τους κήπους για το στόλισμα του Επιταφίου». «Ήταν επίσης η μέρα που έβαφαν τα αυγά συνήθως με υλικά που προσφέρει η φύση όπως παντζάρια, μαντιλίδες, φλούδες κρεμμυδιού και παπαρούνες».
«Τη Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα της περιφοράς του Επιταφίου, δεν μαγείρευαν ποτέ οι νοικοκυρές, ενώ τα κύρια φαγητά που παρασκεύαζαν όλη την Μ. Εβδομάδα ήταν άγρια χόρτα, ασκολύμπροι, χοχλιοί, κουκιά, αγκινάρες». Σε ένδειξη πένθους παραδοσιακά οι πιστοί απέφευγαν το μαγείρεμα και τις υπόλοιπες δουλειές του σπιτιού, μια συνήθεια διαδεδομένη και σήμερα. Η προετοιμασία του φαγητού και οι άλλες δουλειές του νοικοκυριού γίνονταν κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ημερών. Για τα τραπέζια της Μεγάλης Εβδομάδας και κυρίως της Μεγάλης Παρασκευής, όταν η νηστεία είναι αυστηρότερη, αξιοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό τοπικά, νηστίσιμα προϊόντα. Οι ασκολύμπροι, χόρτο που τρώγεται κυρίως στην Κρήτη, όπως και οι χοχλιοί είναι τέτοια παραδείγματα.
«Το Άγιο Φώς τσ’ Ανάστασης να δώσει να φωτίσει Ό,τι απ τα βάθη τση ψυχής έχετε πεθυμήσει!»
Κλείνοντας με μια προσωπική ανάμνηση, «Θυμάμαι σαν παιδί να επιστρέφουμε στο σπίτι μετά το «δεύτε λάβετε φως», με το φαναράκι στο χέρι αμίλητοι γιατί ο παππούς έλεγε ότι μέχρι να πάμε σπίτι δεν πρέπει να πούμε ούτε λέξη…έτσι θα γινόταν κάτι πολύ καλό στο σπιτικό μας!»
Βασιλική Ζυγουράκη
Ευχαριστούμε τον Πολιτιστικό και Επιμορφωτικό Σύλλογο Κρητών Νέας Μάκρης-Μαραθώνα «Η Μεγαλόνησος» για τις πληροφορίες.
