Μια εικόνα, χίλιες λέξεις: Η παιδούπολη Αγίου Ανδρέα Μαραθώνος
Έγινε ενημέρωση: 16 Μαρ 2023
Μια από τις καταστροφικές συνέπειες που επέφερε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα (1946-1949) ήταν ο μεγάλος αριθμός ανηλίκων που βρέθηκαν σε ανάγκη φιλοξενίας σε κοινωφελή ιδρύματα. Τα παιδιά αυτά είτε είχαν χάσει τους γονείς τους, είτε κατοικούσαν σε εμπόλεμες ζώνες κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Την περίοδο εκείνη ο ΔΣΕ πραγματοποιούσε μαζικές μετακινήσεις παιδιών από τέτοιες εμπόλεμες ζώνες της Βόρειας Ελλάδας προς χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, προβάλλοντας ως στόχο τη διάσωση των παιδιών από τα πυρά. Η πρακτική αυτή χαρακτηρίστηκε καυστικά ως «παιδομάζωμα» από τον φιλοκυβερνητικό και φιλοβασιλικό Τύπο.
Ως αντίδραση στην πρακτική αυτή, με πρωτοβουλία της Φρειδερίκης και μετά από έρανο ιδρύθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας 53 ορφανοτροφεία γνωστά ως «παιδουπόλεις», τα περισσότερα εκ των οποίων λειτούργησαν από το 1947 έως το 1950. Κατά τα έτη αυτά στις παιδουπόλεις μεταφέρθηκαν χιλιάδες παιδιά από επαρχίες της Βορείου Ελλάδος, σε μια πρακτική παρόμοια με εκείνη του ΔΣΕ, η οποία ωστόσο ονομάστηκε από τον συντηρητικό Τύπο «παιδοφύλαγμα», σε άμεση αντιδιαστολή με το «παιδομάζωμα».
Η Φρειδερίκη υπήρξε σύζυγος του Παύλου Α΄ και βασίλισσα της Ελλάδας από το 1947 εως το 1964. Κατά την περίοδο βασιλείας της συμμετείχε στην ελληνική πολιτική σκηνή και διενέργησε φιλανθρωπικά έργα. Η συμμετοχή της στη Χιτλερική νεολαία στην εφηβική της ηλικία, η μετέπειτα θέση της ως γενική Διοικήτρια των κοριτσιών της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας του Ιωάννη Μεταξά κατά την περίοδο της δικτατορίας και η έντονη ανάμειξη της σε πολιτικά ζητήματα υπήρξαν αίτια κριτικής της από την ελληνική κοινή γνώμη.
Μια από τις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης, λοιπόν, λειτουργούσε στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα στον Μαραθώνα. Το ίδρυμα στεγάστηκε το 1940 στο κτήριο του πρώην καζίνου του Αγίου Ανδρέα, το οποίο πλέον δεν λειτουργούσε.
Στη φωτογραφία, που είναι ιδιοκτησία του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη, τραβούν την προσοχή τα πανομοιότυπα σκουρόχρωμα ρούχα και τα μαλλιά των παιδιών, ξυρισμένα ίσως για την αποφυγή επιδημίας ψείρας, στοιχεία που μαρτυρούν τον στρατιωτικό τρόπο ζωής που βίωναν τα παιδιά στις παιδουπόλεις. Παράλληλα, τα πυκνά και μεγάλα πεύκα, χαρακτηριστικά της περιοχής, μας θυμίζουν ότι πρόκειται για την περιοχή του Αγίου Ανδρέα στον Μαραθώνα.
Το σπάνιο αυτό φωτογραφικό υλικό προσφέρει μια πολύτιμη ματιά στη ζωή μιας κοινωνικής ομάδας που η ιστοριογραφία μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν λησμονούσε: τα παιδιά, στη συγκεκριμένη περίπτωση οι λεγόμενοι «παιδουπολίτες». Μάλιστα, οι ιστοριογραφικές αναφορές στις συνθήκες ζωής των παιδιών στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης σπανίζουν, γεγονός που καθιστά τη φωτογραφία αυτή και τις πληροφορίες που μας προσφέρει ιστορικό τεκμήριο μεγάλης αξίας.
Η φωτογραφία τραβήχθηκε από την φωτογράφο Βούλα Παπαϊωάννου και παραχωρήθηκε στο We Love Marathon από το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, με στόχο την ανάδειξη της άγνωστης ιστορίας της περιοχής του Μαραθώνα.
Βασιλική Ζυγουράκη
Πηγές:
Fb page: Η Παληά Αθήνα
Children of the Greek Civil War: Refugees and the Politics of Memory, Loring M. Danforth, Riki Van Boeschoten.