Περιήγηση στον αρχαίο αττικό δήμο του Ραμνούντα
Έγινε ενημέρωση: 4 Ιαν 2022
Στο δήμο Μαραθώνα, ανάμεσα στο Γραμματικό και το κάτω Σούλι, βρίσκεται ο αρχαίος οικισμός του Ραμνούντα. Αν και μόνο 60 χιλιόμετρα από την Αθήνα, δηλαδή μια ώρα οδικώς, πρόκειται για έναν από τους λιγότερο γνωστούς στο ευρύ κοινό και απομονωμένους αρχαιολογικούς χώρους, παρόλο που αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό εύρημα σύμφωνα με τους αρχαιολόγους.
Ένα παραδοσιακά συννεφιασμένο πρωινό Μαρτίου αποφασίζω λοιπόν, να πάρω την αδερφή μου, φοιτήτρια αρχαιολογίας, και να επισκεφτούμε το φημισμένο αρχαίο δήμο του Ραμνούντα.
Το όνομα Ραμνούς προέρχεται από το φυτό ράμνος, (αγκαθωτός παραθαλάσσιος θάμνος)
Στο βορειοανατολικό άκρο της Αττικής, με τις ευβοϊκές ακτές απέναντι, σε ένα σημείο στρατηγικό δίχως άλλο στην αρχαιότητα, μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον αναλλοίωτο έως και σήμερα, σώζονται τα ερείπια του αρχαίου δήμου του Ραμνούντος. Η ευρύτερη περιοχή κατοικείται συνεχώς από τη νεολιθική περίοδο.
Ο Ραμνούς άνηκε στην Αιαντίδα φυλή, και είναι ο καλύτερα διατηρημένος από τους αρχαίους δήμους της Αττικής. Ο αρχαίος οικισμός ήταν τειχισμένος και περιλάμβανε δημόσια κτήρια, ιερά και οικίες.
Η πορεία στον αρχαιολογικό χώρο
Μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο, προμηθευόμαστε από τα εκδοτήρια εισιτηρίων ένα φυλλάδιο με όλες τις απαραίτητες για το χώρο πληροφορίες και ενημερωνόμαστε από το πολύ ευγενικό προσωπικό για την καλύτερη διαδρομή που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε. Ο χώρος αρχικά φαντάζει αχανής, ακόμα και αν μόνο ένα μικρό κομμάτι του είναι σήμερα επισκέψιμο, αλλά σύντομα καθησυχαζόμαστε, καθώς σπεύδει προς βοήθεια μας ο επίτιμος σκύλος ξεναγός του Ραμνούντα, ο Μέρφι!
Η διαδρομή ξεκινά ομαλά, με τον οδηγό μας να χοροπηδά χαρούμενος γύρω μας υποδεικνύοντας το δρόμο, χωρίς ποτέ να ξεχνάει να τσεκάρει εάν ακολουθούμε κι εμείς σαν πιστή αγέλη. Περπατώντας κατά μήκος της ιεράς οδού του οικισμού, πρώτη στάση αποτελούν τα δύο ιερά, της Νεμέσεως και της Θέμιδος.
Η θεά αυτή είναι πιθανό να αντιπροσώπευε μια τοπική μορφή της θεάς Άρτεμις. Ο μύθος λέει πως ο Δίας κυνήγησε πολύ τη Νέμεση, εκείνη μεταμορφώθηκε σε χήνα για να γλυτώσει όμως, τελικά ξεγελώντας την ενώθηκε μαζί της σε μορφή κύκνου, και από την ένωση τους γεννήθηκε η ωραία Ελένη και οι Διόσκουροι. Το όνομα Νέμεσις προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό "νέμειν", δηλαδή αυτή που παρέχει δώρα στους λατρευτές της, αλλά και επίσης η δίκαιη θεϊκή οργή που στρέφεται σε όποιους θνητούς καταπατήσουν την τάξη της φύσης και διαπράξουν ύβρη. Όταν η Θέμις (δηλαδή η κοσμική τάξη) περιφρονείται, τότε επέρχεται η Νέμεσις (δηλαδή η τιμωρία των αλαζόνων).
Τα αρχαία ιερά της Νεμέσεως και της Θέμιδος
Το ιερό της Νεμέσεως του Ραμνούντα, είναι το σημαντικότερο ιερό της θεότητας στον ελλαδικό χώρο και είχε υποκινήσει ακόμη και τον αθηναϊκό στρατό να πολεμήσει στον Μαραθώνα. Ο πρώτος ναός κατασκευάσθηκε στην Αρχαϊκή εποχή, καταστράφηκε όμως από τους Πέρσες το 480 π.Χ., έτσι στη συνέχεια, τον 6ο αι. π.Χ. ιδρύθηκε ένας νέος δωρικός ναός, μεγαλύτερος, δίπλα στον προηγούμενο. Η ακμή του τοποθετείται στον 4ο και 5ο αι. π.Χ. και σήμερα τα ερείπια και των δυο ναών παραμένουν ορατά.
Στο εσωτερικό του ναού φυλασσόταν το περίφημο άγαλμα της θεάς, έργο του Αγορακρίτου, μαθητή του Φειδία. Όπως παραδίδει ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας, οι Πέρσες πριν από τη Μάχη του Μαραθώνα έφεραν κομμάτι μαρμάρου για να φτιάξουν τρόπαιο, σίγουροι για τη νίκη τους. Αλλά η Νέμεσις, η Θεία Δίκη, τους τιμώρησε για την αλαζονεία τους (ύβρις), και στη μάχη το 490 π.Χ., νίκησαν οι Έλληνες. Από το μάρμαρο των Περσών, ο μαθητής του Φειδία Αγοράκριτος, λάξευσε το άγαλμα της θεάς ύψους σχεδόν τεσσάρων μέτρων.
Το άγαλμα της Νέμεσης δυστυχώς δεν υπάρχει πλέον σήμερα, καθώς καταστρέφεται οριστικά μαζί με το ιερό, στα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα από τους πρώτους χριστιανούς. Πολλά θραύσματά του, ωστόσο βρέθηκαν διασκορπισμένα.
Δίπλα σε ένα μικρότερο ναό του 5ου αι μ.Χ., λατρευόταν η χθόνια θεότητα, Θέμις. Αναθηματικές επιγραφές δείχνουν την ταυτόχρονη λατρεία των δύο θεών. Στο εσωτερικό του ναού βρέθηκαν αξιόλογα αγάλματα, μεταξύ των οποίων το άγαλμα της θεάς, ύψους 2,20 μ. λαξεμένο από τον αρχαίο γλύπτη χαιρέστρατο (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).
Η Ακρόπολη του Ραμνούντα
Συνεχίζοντας κατά μήκος της ιεράς οδού, σε ένα σχετικά απότομο μονοπάτι στο οποίο δεν έχει γίνει καμία σχεδόν ανθρώπινη επέμβαση, καταλήγουμε σε ένα μικρό λόφο, ύψους 30 μ. πάνω από τη θάλασσα, όπου βρίσκεται η ακρόπολη του Ραμνούντα.
Ο λόφος περιβάλλεται από ισχυρό τείχος, μήκους 800 μ., με πύργους και τουλάχιστον τρεις εισόδους. Στην κορυφή του λόφου, εντός του εσωτερικού οχυρωματικού περιβόλου, υπήρχαν οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Το οχυρό του Ραμνούντα, όπως και αυτό του Σουνίου, πιστεύεται πώς ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου για τον έλεγχο των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά προς την Αθήνα, εξασφαλίζοντας την τροφοδοσία της. Δύο μικρά λιμάνια στην παραλία κάτω από το φρούριο, το ανατολικό και το δυτικό, στους μικρούς κόλπους της σημερινής Αγίας Μαρίνας και του Σέσι, χρησίμευαν για τα πλοία που έλεγχαν το πέρασμα του Ευβοϊκού. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, η άμυνα του δήμου ενισχυόταν συστηματικά με φρουρά των Αθηναίων Εφήβων, που υπηρετούσαν εκεί στον δεύτερο χρόνο της θητείας τους.
Πρώτα συναντάμε το πέτρινο Ιερά οδός Ραμνούντος που οδηγεί στην Ακρόπολη ένα πέτρινο, «μεγαλιθικό» τείχος με την κύρια είσοδο, που βρίσκεται στα νότια και προστατεύεται από ορθογώνιους πύργους εκατέρωθεν της Πύλης, οι οποίοι αποπνέουν μυκηναϊκή μεγαλοπρέπεια.
Στην κορυφή του λόφου, στο τέλος σχεδόν της πορείας μας, κάτω απο την σκιά ενός γέρικου κέδρου, μας περιμένει ο οδηγός και συνοδοιπόρος Μέρφι, που αν και έχασε την υπομονή του με την αργοπορία μας προς το τέλος της διαδρομής, μαζεύει δυνάμεις για να μας συνοδεύσει και στο γυρισμό.
Εσωτερικά σώζεται μικρότερος περίβολος, γύρω από την Ακρόπολη. Επίσης έχουν αποκαλυφθεί δρόμοι εκατέρωθεν των οποίων υπήρχαν σπίτια και δημόσια κτίρια, όπως το θέατρο ορθογωνίου σχήματος (350 π.Χ.), γυμνάσιο, ιερό της Αφροδίτης, ιερό του Διονύσου, ιερό Αμφιαράου και άλλα ιερά όπως και εκτεταμένο αποχετευτικό σύστημα, καθώς και πλήθος φρεάτων.
Προχωρώντας στον εσωτερικό δρόμο που οδηγεί στην ακρόπολη του Ραμνούντα, αριστερά βρίσκονται τα δημόσια κτίρια και δεξιά οι ιδιωτικές κατοικίες- κατά μήκος του, παρατεταμένες σε σειρά, μαρμάρινες βάσεις στηλών όπου αναγράφονταν νόμοι και ψηφίσματα του δήμου.
Μέσα στον οικισμό, είναι καθαρά ορατά οι κατόψεις των σπιτιών και οι τοιχοποιίες έως 1,20 μ., τα αίθριά τους και οι λίθινες σκάλες τους. Η ζωή εντός των τειχών πρέπει να ήταν πιο αστική. Τα σπίτια του οικισμού είναι ακριβώς αντίστοιχα με αυτά της Αθήνας σε διαρρύθμιση και λειτουργία.
Στους ελληνιστικούς χρόνους, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τους εμφύλιους πολέμους που ακολούθησαν, αρχίζει η παρακμή του δήμου, καθώς καταλαμβανόταν διαδοχικά από τους αντιμαχόμενους.
Ο Ραμνούντας σήμερα
Από το 1975 ως σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος του Ραμνούντα ανασκάπτεται και μελετάται συστηματικά με χρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Εταιρείας υπό τη διεύθυνση του Β. Πετράκου.
Σχεδιάζεται η αναβάθμιση του αρχαιολογικού χώρου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων και προβλέπεται μεταξύ άλλων, περιηγητική διαδρομή, προσβάσιμη από ΑμεΑ, χώροι για ψηφιακές εφαρμογές, και ένας χώρος για δειγματοληπτική παρουσίαση των ευρημάτων με εποπτικό υλικό.
Τα Σαββατοκύριακα επιτρέπεται με αποστολή του κωδικού "6" στο 13033, η διαδημοτική μετακίνηση. Η μετακίνηση αφορά τρία άτομα ή μία οικογένεια και επιτρέπεται η επίσκεψη σε υπαίθριους αρχαιολογικούς χώρους.
Καθημερινά 8:30 - 15:30, εκτός Τρίτης
Εισιτήρια: Ολόκληρο: €4, Μειωμένο: €2
Πρόσβαση μόνο με ΙΧ
τηλ.: 2294063477
Φορέστε αθλητικό παπούτσι, καθώς η περιοχή είναι μεγάλη και δύσβατη σε αρκετά σημεία. Έχετε μαζί σας νερό και καπέλο.
Βιβλιογραφία: Φυλλάδιο αρχαιολογικού Ραμνούντος , Μ. Σκλαβος | lifo.gr | huffingtonpost.gr | mononews.gr | memorylifegr.blogspot.com | kathimerini.gr | odysseus.culture.gr